Opiniestuk door Bert Visser en Sjors Wolf
De AFVN/BVA nam jaren geleden het initiatief om ook in Hilversum de Februaristaking van 1941 te gedenken. De stakers van weleer en de Communistische Partij Nederland (CPN), initiatiefnemer voor de staking van destijds, hadden behoefte aan erkenning voor de grote offers die zij hadden gebracht in de strijd tegen fascisme en voor de bevrijding van ons land. Eenvoudig was het niet om zo’n herdenking van de grond te krijgen, vooral niet als na-oorlogse communisten.
Wat ook niet meehielp, was dat de organisatie van de staking over veel schijven liep, binnen en buiten de CPN. Dat had een lange geschiedenis. Zo waren er eind jaren dertig, tijdens de grote economische crisis, tal van werklozenprojecten. De beruchte Heidemaatschappij liet werklozen onder vaak erbarmelijke omstandigheden werken. Bekend is de aanleg van het Amsterdamse Bos. Ook de berg en vijver van Anna’s Hoeve en Bos Birkhoven in Amersfoort waren onbarmhartige werkverschaffingsprojecten, waar voornamelijk Amsterdamse werklozen dagelijks per trein naartoe werden gevoerd. De werklozenvereniging Eendracht Maakt Macht wist veel van deze tewerkgestelden aan zich te binden. Ook zij waren, met andere communisten binnen en buiten de CPN, bij de Februaristaking betrokken.
Het verhaal van de Februaristaking is wel bekend. Maar de rol van de CPN is van meet af aan nogal eens verzwegen, zeker kort na de oorlog. Liever werd de staking voorgesteld als een spontane actie vanuit de bevolking. Zo mocht het beroemde pamflet ‘Staakt Staakt Staakt’ vooral niet worden gezien als afkomstig van de driehoofdige leiding van de CPN. De koude oorlog was in volle gang. Partijsecretaris Paul de Groot, nota bene van joodse afkomst, werd zelfs van lafheid beticht omdat hij op het eind van de oorlog moest onderduiken. Zijn vrouw en dochter zijn in Auschwitz vermoord.
Politieke context
De koude oorlog deed veel met mensen die nog maar kort daarvoor hun leven als communist hadden gegeven voor onze vrijheid. Zo is er een gedenkboek uit 1945 met de namen van 1.000 door de nazi’s vermoorde CPN’ers dat nog altijd geen uitgever heeft gevonden. Subsidies om het boek tot stand te brengen werden jarenlang geweigerd, zogenaamd vanwege gebrek aan ‘relevante leden’.
Over de politieke context van de Februaristaking is weinig geschreven. Daarom hier nog wat aanvullende, vaak vergeten geschiedenis. Wie herinnert zich uit de geschiedenisboeken de Nederlandsche Unie. Die bestond van juli 1940 en augustus 1941. Leiders waren Jan de Quay, de latere KVP minister-president, Louis Einthoven, hoofdcommissaris van politie in Rotterdam, en Johannes Linthorst Homan, provinciecommissaris in Groningen.
De Nederlandsche Unie streefde kort na de Duitse invasie naar erkenning van de gewijzigde politieke verhoudingen in Europa en naar samenwerking met de Duitsers. Belangrijk was het accepteren van de Duitse suprematie. De Unie hoopte zo de groei van de NSB te beperken, en ging zelfs zover dat ze naar Nederland gevluchte joden wilde uitwijzen. Overigens was dit deels al beleid van de vooroorlogse kabinetten. De Unie kreeg snel een brede aanhang, met ongeveer een miljoen sympathisanten en zo’n driehonderdduizend leden.
Lessen uit de geschiedenis
Zijn er parallellen met nu? Het gaat te ver om te zeggen dat iedereen die achter de PVV of FvD aanloopt racistisch of fascistisch is. Feit is wel dat professor Lou de Jong, die de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland heeft geschreven, het driemanschap van collaboratie beschuldigde. Zeker voor verzetsstrijders en goede Nederlanders was het pijnlijk dat Jan de Quay kort na de oorlog, namens de Katholieke Volks Partij (KVP, opgegaan in het CDA) het desondanks tot minister-president schopte.
De Februaristaking kwam net op het moment dat de Nederlandsche Unie een onstuimige groei doormaakte. Nederland was in crisis. Delen van de bevolking hadden in eerste instantie best hoop op nazi-Duitsland voor een betere toekomst. De Duitse propaganda was ook hier soms zeer effectief. Na de oorlog werd vaak gehoord dat ‘als de Duitsers van de joden waren afgebleven het in Nederland anders had kunnen aflopen’.
Door de Februaristaking gingen de schellen bij veel Nederlanders af. Dat was dankzij de tienduizenden die in staking gingen, waarna men het geweld van de Wehrmacht met eigen ogen kon aanschouwen. Dat geweld kwam deels van de in Amersfoort gelegerde Westland-divisie. Die werden getraind om als onderdeel van de ongeveer 20.000 Nederlandse vrijwillige SS’ers en Wehrmacht-soldaten in de voormalige Sovjet-Unie tegen het Russische volk en leger te worden ingezet.
Ook dat is deel van de geschiedenis. In Oost-Europa vielen veruit de meeste slachtoffers van oorlog en fascistische terreur. Alleen al daarom mogen we Rusland niet uitsluiten bij internationale herdenkingen tegen fascisme.
Geert Mak
Dat er weer tegen fascisme en op z’n minst radicaal rechts gewaarschuwd moet worden staat buiten kijf. Daarbij denken we niet alleen aan landen als Hongarije en Polen. Onze Europese koepel de FIR maakt ons attent op de vernielingen van WOII-monumenten in Oost-Europa, en in Oostenrijk en Duitsland. Daarnaast is er ook meer sprake van historisch revisionisme als het over de bevrijding van Europa gaat. Wij publiceren er vanuit de FIR vaker over, maar in Nederland is hier weinig over bekend.
Ook in eigen land moeten we er ondertussen voor waken dat oorlogs- en verzetsmonumenten niet door fascistische organisaties worden vernield. Tijdens de herdenking van de Februaristaking in Amsterdam op 25 februari 2021 waarschuwde historicus en schrijver Geert Mak dat racistische en fascistische opvattingen weer salonfähig zijn. Dezelfde ideeën als toen, maar in een eenentwintigste eeuws jasje. Wijze woorden van Mak, die ook voor verwarring zorgden voor wie meer parallellen ziet.
Wat te denken van een demissionaire minister-president Rutte die de Februaristaking-tentoonstelling in het Verzetsmuseum mocht openen. Dezelfde Mark Rutte die is veroordeeld voor een racistische uitspraak, dezelfde die moest aftreden omdat hij duizenden mensen van niet-Nederlandse afkomst liet discrimineren in het kindertoeslagen-schandaal. Doet zijn politieke spagaat aan die van zijn voorganger Jan de Quay denken? Of gaat dat te ver?
Het herdenken van de Februaristakers gaat over moed. Dat is een eigenschap die niet iedereen is gegeven. Moed is niet hetzelfde als lef. Dat laatste liet Martin Bosma van de PVV zien, door met een krans naar de Dokwerker te stappen. Een jaar eerder schrokken al veel oudere Nederlanders van minister Ferdinand Grapperhaus bij de Dokwerker, die het over een avondklok had.
Waakzaamheid is geboden
De AFVN snapt de noodzaak om de verspreiding van corona tegen te gaan maar maakt zich ook grote zorgen over maatregelen die bij de oudere generatie herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog laten opleven. Datasystemen zijn ondertussen allang levensgevaarlijk voor de bevolking, ook al zijn ze met de beste bedoelingen opgezet. Niet voor niets holt het vertrouwen in de overheid achteruit.
Hoe en waar eindigt dit? Staan we aan de vooravond van een nieuw fascisme, dat nu alle middelen krijgt aangereikt voor repressie straks. Met nog meer controles op burgers, op een schaal waarvan we uit de geschiedenis weten waar die toe kan leiden. Ook toen lagen de databestanden klaar, gesorteerd op ras en ideologische overtuigingen. Nederland was het makkelijkste land voor de nazi’s. Ze hoefden hun tegenstanders alleen maar thuis op te halen, met een druk op de bel.
Wat is het geheim van het fascisme? Het lukt zijn aanvoerders steeds om mensen op demagogische wijze voor zich te winnen, met populistische uitspraken die het fascisme nooit in vervulling kan of wil brengen. Pure volksverlakkerij. De partij van Adolf Hitler had zelfs ‘socialistische’ in zijn naam staan. Ook PVV en FvD beloven de gewone man en vrouw gouden bergen, net als Donald Trump in de VS.
Naast het doen van valse beloften wakkert het fascisme steevast vooroordelen aan en treedt het graag op als beledigende natie of staat. Het vertegenwoordigt liefst de ontgoochelde kiezers uit de meest reactionaire kringen, die zich van de ‘oude partijen’ hebben afgewend. Des te ernstiger is de ideologische verzwakking ter linkerzijde. Juist daar werden mensen traditioneel met voldoende basiskennis toegerust om te strijden tegen fascisme. Nu het socialisme, als belangrijkste erfvijand van het fascisme, in dit deel van de wereld verzwakt lijkt moeten wij ons grote zorgen maken.
De AFVN roept iedereen op zich aan te sluiten bij partijen die uit de grond van hun principes tegen racisme en fascisme zijn. Opdat we weer een vuist tegen het fascisme weten te maken.
Opgedragen aan alle communistische verzetsstrijders in Hilversum, door Bert Visser, oud-gemeenteraadslid in Hilversum en Sjors Wolf, oud-wethouder voor GroenLinks in Hilversum.
Naschrift
Het Comité Herdenking Februaristaking Hilversum is de AFVN/BVA erkentelijk voor het in ere houden van de Februaristakers. Bovenstaand opiniestuk heeft weer welke belangrijke rol het communistische verzet in de oorlog heeft gespeeld. Bij het opnieuw plaatsen van dit artikel, eind 2021 zit Nederland in een vierde coronagolf. Terwijl deze nog volop woedt, is er al een vijfde op komst en heeft het (nog steeds demissionaire) kabinet een nieuwe lockdown afgekondigd. Waarschuwen tegen al te vergaande, ondemocratische overheidsmacht past bij de boodschap van de Februaristaking, Maar het Comité onderschrijft niet de suggestie dat de huidige coronamaatregelen ook maar enigszins te vergelijken zijn met de bezettingsjaren.